فود دیزاین (طراحی خوراکی)

امروزه، دیزاین تنها محدود به مبلمان یا ابزارهای دیجیتال نیست، حتی خوراکی‌ها هم دیزاین می‌شوند. دیزاین غذا بسیار فراتر از تزئین محتوای ظرف پذیرایی و شامل تمام گام‌های اساسی است که باید در دیزاین یک محصول پیموده شود.

به گفته‌ی پائولو باریچلا، بنیان‌گذار Food Design Studio در میلان، فود دیزاین، یعنی دیزاین یک محصول خوراکی از لحاظ بافت و محیطی که در آن مصرف خواهد شد. فود دیزاین، همچنین طراحی ابزار خوردن و ارائه‌ی غذا را در بر می‌گیرد؛ همچون طراحی خود ظرف غذا، شامل تمام ریزه‌کاری‌های مربوط به چیدمان و رنگ و شکل. او می‌گوید که در مقایسه با دیگر محصول‌ها، غذا متغیرها و ویژگی‌های افزون‌تری دارد. باید سالم، دارای ظاهر خوشایند، خوش‌مزه و از نظر فرهنگی همساز باشد. باریچلا می‌گوید ما اکنون امکان این را داریم که مواد مورد نیاز بدن‌مان را به جای غذا از قرص تامین کنیم؛ اگر نمی‌کنیم دلیل‌اش ارزش نفس عمل خوردن برای انسان است. ارزش اجتماعی غذا خوردن و لذت‌اش.

قواعد دیزاین غذا، همچون دیزاین هر محصول دیگر است: شناسایی نیاز، تعیین گروه هدف، بررسی نمونه‌های موجود و…. چندی پیش، یکی از بزرگترین مدرسه‌های دیزاین در ایتالیا یک دوره‌ی آموزشی با عنوان فود دیزاین برگزار کرد و دور نیست که این زمینه به یک رشته‌ی دانشگاهی اختصاصی تبدیل شود.

هنگامی که از دیزاین می‌گوییم از روش‌مندی و طرح‌ریزی می‌گوییم. پس دیزاین غذا، پیش‌درآمد هر چیزی است که به غذا مربوط است. به عبارت روشن‌تر: دیزاین غذا هم به صنعت خوراکی و هم به دیزاین کلاسیک (بسته‌بندی، شکل‌ و رنگ خوراکی)، گره خورده است. به گفته‌ی جوناتان لاساندرو، از بنیان‌گذاران فودا، «به عنوان مثال حتی هنگامی که یک سرآشپز کار یک رستوران را به دست می‌گیرد و تعیین می‌کند که چه حال و هوایی داشته باشد، این هم مربوط به فود دیزاین است. نباید فوددیزاین را با خوش‌خوری (gastronomy) یا صرفا تزئین غذا اشتباه گرفت.»

طراح باید نیاز مصرف‌کننده را بشناسد و با طرح‌ریزی دقیق و کارآمد پاسخ شایسته‌ای برای این نیاز بیابد. شناخت دقیق نیاز و پاسخ‌های ممکن، بدون پژوهش درباره‌ی محیط، فرهنگ، تاریخچه و داشته‌ها، به دست نمی‌آید.

فود دیزاین، در تمام جهان، انگاره‌ی جدیدی است و قدمت چندانی ندارد اما در همین عمر کم، از کشورهای زیادی توانسته‌اند با دیزاین مناسبِ فرآورده‌های خوراکی‌شان، آن‌ها را به مردم دیگر بشناسانند و بازار خوبی ایجاد کنند. اما کشور ما با وجود فرهنگ دیرین و رنگارنگ غذایی‌اش متاسفانه در میان این کشورها نیست. خوراکی‌های ایرانی چه در رستوران‌ها و چه در صنعت، یا به کلی ناشناخته‌اند یا دیزاین شایسته‌ای ندارند. موارد انگشت‌شماری که دیزاین مناسبی انجام شده موفقیت‌های بزرگی به دست آمده است. بستنی چوبی فالوده‌ای که با الهام از فالوده سنتی ایرانی طراحی شد یکی از این نمونه‌های موفق بود. طراح این محصول با درک درست از نیاز، ذائقه و شرایط مصرف‌کننده، یک خوراکی محبوب قدیمی را در قالبی طرح ریخت که هم تولید صنعتی و هم مصرف‌اش را آسان کرد.

تغییر پرشتاب جهان و مردم‌اش، تولید خوراکی را به مرحله‌ی جدیدی وارد کرده است و در این میان دیزاینرهای نوآور و پژوهشمند، نقش بزرگی در ساختن این عصر تازه خواهند داشت.