-
نور در معماری
نور روز
معمولا در هر ساختمانی، بین نیاز به راه دادن نور به داخل و نیاز به جلوگیری از ورود آفتاب داغ تابستان نوعی مدارا وجود دارد. آفتابگیرها، دریچه‌ها، نورگیرها و پرده‌ها، همه بر ظاهر ساختمان تاثیر می‌گذارند. شیشه‌های رنگی یا شیشه‌های لعابدار می‌توانند بر نمای ساختمان تاثیر بگذارند، و در برخی موارد حتی بر ساکنان نیز تاثیر می‌گذارند. اندازه و محل پنجره‌ها و نور سقف نه تنها بر دید محیط بلکه بر گرمای آن نیز تاثیر دارند. بنابراین موقعیت ساختمان مهم است.
در آغاز، مشخص کنید که چه مقدار نور روز به داخل راه دارد و محیط داخلی را به طور طبیعی روشن می‌کند. برای اهداف کنترلی، فضای داخلی ساختمان باید محدودهبندی شود. در دفتر کار، محدودهبندی به صورت نمونه‌ای شامل محدوده‌ی کناری، محدوده‌ی داخلی و محدوده‌ی عبور و مرور می‌شود؛ در حالی که در یک گالری هنری شاید محدودهبندی به صورت محدوده‌ی دیوارهای نمایشگر و محدوده‌ی عبور و مرور مناسب‌تر باشد. میانگین نور روز را برای هر یک از نواحی یک دفتر، و یا مدت زمان نوردهی در یک گالری هنری را محاسبه کنید. نکات زیر را در نظر داشته باشید:
• نواحی با میانگین نور روزانه بیش از 5 درصد را می‌توان فضای آفتاب‌گیر به حساب آورد. این فضاها فقط در مقاطع کوتاهی در زمستان نیاز به نور مصنوعی دارند.
• نواحی با میانگین نور روزانه کمتر از 2 درصد، فضای آفتاب‌گیر به حساب نمی‌آیند. این فضاها در بیش‌تر طول سال به نور مصنوعی نیاز دارند.
• در ساختمان‌هایی که بیش‌تر با پنجره‌های تک‌تک طراحی شده‌اند تا دیواره‌های شیشه‌ای، پنجره‌های بلند (عمودی) نسبت به پنجره‌های عریض (افقی)، نور بیش‌تری را به عمق اتاق نفوذ می‌دهند.
• در ساختمان‌های یک طبقه، نور طبیعی را می‌توان از سقف به داخل گذر داد. ولی زمانی که نور سقف باید از سه طبقه یا بیش‌تر عبور کند، ناچار باید از پاسیو استفاده کرد.
• استفاده از نور سقفی راه‌حل مناسبی جهت روشن کردن فضاهای عمیق است. هندسه ساده نور سقفی و کمبود سایه می‌تواند بدون حضور آفتاب نور خوبی را تامین کند.
• در نواحی گرمسیری مراقب کمبود سایه‌ها باشید. آفتاب با شیب تندی می‌تابد و نسبت به عرض جغرافیایی بالاتر، مدت بیش‌تری در بالای سر قرار دارد.
• اگرچه پاسیو نمای بسیار عالی از فضای بیرون به وجود می‌آورد و می‌توانید شرایط آب و هوایی بیرون را احساس کنید اما برخلاف باور مردم، عموما نمی‌تواند نور مفید کافی به قسمت‌های پیرامونی داخل دفتر کار بدهد.
• نور طبیعی در آن واحد می‌تواند هم مفید باشد هم مضر. تابش اشعه‌ی مستقیم خورشید مشکل افزایش دما و خیرگی را به همراه خواهد داشت، از طرفی آفتاب می‌تواند نیروبخش باشد و احساس خوبی را القا کند.
-
5 پاسخ‌ها
-
نورپردازی خوب باید هم نور روز و هم نور مصنوعی را پوشش دهد. مصرف بهینه انرژی تنها با تعاملی از هر دو این‌ها به دست می‌آید.
نور روز یا حداقل منظره‌ی خوب، انتخاب اول اغلب مردم است. با این حال دستیابی به آن در مرکز شهر و مناطق تجاری به خاطر ساختمان‌های بلند و خیابان‌های نسبتا باریک آسان نیست.
در ادارات مدرن یا در واقع در هر مکانی که صفحات نمایشگر (VDS: visual display screen) استفاده می‌شوند، پنجره‌ها بیش‌ترین و روشن‌ترین پتانسیل منبع تشعشع هستند. طبق قوانین ایمنی و بهداشت (تجهیزات صفحه نمایش: Display Screen Equipment)، محیط‌های کاری باید طوری طراحی شوند که منابع نوری همچون پنجره‌ها و تمام ورودی‌ها، دیوارهای شفاف یا بازتابنده و تجهیزات با رنگ روشن نباید هیچ گونه خیرگی مستقیم یا هیچ گونه انعکاس آزاد دهنده بر روی صفحه نمایش داشته باشند. پنجره‌ها باید با پوشش قابل تنظیم مناسبی پوشیده شوند تا نور ورودی، تعدیل شود.
در این جا به اولین مدارا در مورد طراحی نورپردازی برمی‌خوریم. برای دسترسی به نور روز ، بلندترین و عریض‌ترین پنجره مورد نیاز است. ولی این باعث درخشندگی زیاد و در نتیجه منجر به نصب پرده و کاهش نور ورودی و همین طور کاهش دید به بیرون می‌شود.
پرده‌های دستی وقتی پایین می‌آیند، گاهی دیگر بالا نمی‌روند. پرده‌های برقی را می‌توان طوری برنامه‌ریزی کرد که وقتی نور از حد معینی تجاوز کرد، پایین بیایند. بدین ترتیب زمانی که آفتاب از جلوی ساختمان عبور کرد، پرده‌ها می‌توانند بالا بیایند. گاهی به محافظت بیش‌تری نسبت به نور آسمان نیاز است، ولی این کار می‌تواند به شکلی انجام شود که نمای بیرون را از دست ندهیم و نور لازم به داخل بتابد.
می‌توان از وسایلی همچون سایبان استفاده کرد، ولی این‌ها در داخل شهرها اثر زیادی ندارند.
-
نورپردازی هنری
هدف از هر نوع طراحی نورپردازی باید ایجاد روشنایی مناسب برای کاربران آن مکان باشد. شما به عنوان طراح نورپردازی، گاهی کاربر این نورپردازی را می‌شناسید و گاهی نه. ولی در نهایت این مصرف کننده نهایی است که از تاثیرات نورپردازی لذت و یا رنج خواهد برد.
همیشه نقطه شروع باید شناخت نیازهای دیداری باشد:
• چه کسی از نورپردازی استفاده می‌کند؟
• میانگین سن استفاده کنندگان چقدر است؟
• روشنایی برای چه کاری است؟
• جزییات آن کار تا چه حد است؟
• آیا میان اجزاء، کنتراستی وجود دارد؟
• این کار چقدر طول می‌کشد؟
• خطر حاصل از اشتباهات احتمالی چیست؟
• آیا رنگ نور با آن کار مطابقت دارد؟
در طی انجام پروژه‌های ساخت و ساز غیرمبتنی بر اطلاعات دقیق در مرحله A (بخش پایه ساختمان)، امکان پاسخ به این سوال ها نیست، بنابراین جهت ادامه عملیات طراحی باید حد متوسط هر چیز را در نظر گرفت. در مرحله B (بخش تکمیلی)، ساکن محل مشخص می‌شود و بنابراین طراحی می‌تواند برحسب نیازهای وی انجام بگیرد.
پیشرفت‌های اخیر در ابزارهای نورپردازی می‌تواند در افزایش راحتی و کارایی نورپردازی دخیل باشد. نورپردازی مصنوعی راه درازی را در چنددههٔ گذشته پیموده است. با ورود الکترونیک به بسیاری از صنایع، هزینه افزایش انعطاف‌پذیری تا حد قابل تأمینی کاهش یافته است.
بحران نفت در دهه 1970 محرکی بود برای گسترش صنعت و افزایش کیفیت و کارایی در بسیاری از زمینه‌های مرتبط با نور، از تاثیر لامپ گرفته تا ترانس‌های الکترونیکی جهت کنترل سیستم‌ها. اکنون تراشه‌های سفارشی ویژه، جای ثابتی در ترانس ها و کنترل سیستم ها دارند. بدین معنی که اکنون برای تمام ترانس‌های الکترونیکی فلورسنت، بجز انواع ارزان قیمت آن، هوش مصنوعی ساخته می‌شود.
واسط نور آدرس‌پذیر دیجیتالی (Digital Addressable Lighting Interface: DALI) پروتوکل استاندارد دیجیتالی صنعت است. از هوش ترانس‌ها می‌توان برای تغییر نور توسط وسایل محیطی، تلفن، کامپیوتر، دستگاه‌های حضور و غیاب، ارتباط با نور روز، و نیز برای تنظیم صحنه، تست چراغ‌های اضطراری، بازخورد گرفتن از کارایی به منظور تعمیر و نگهداری، کاهش مصرف انرژی و تنظیم ساعات روشنی استفاده کرد. به عبارت دیگر، با اتصال وسایل به یکدیگر می‌توان نهایت انعطاف‌پذیری را به دست آورد. با افزودن چند خط در نرم افزار سیستم DALI، نیاز ما در بخش L2 برای اندازه‌گیری مصرف انرژی برطرف می‌گردد.
-
تکنیک‌های نورپردازی
سه تکنیک اصلی نورپردازی وجود دارد که هر کدام شامل متغیرهای بسیاری هستند.
نورپردازی کلی
این مهارت همه جای محل را با کم‌ترین تفاوت روشن می‌کند. این کار را می‌توان با نصب چراغ‌های توکار در سقف، چراغ‌های رو به بالا در کف و یا چراغ‌های آویز سقفی و استفاده از سیستم انعکاسی برگشتی، انجام داد.
نورپردازی موضعی
در این تکنیک چراغ ها در نزدیکی محل کار نصب می‌شوند، بنابراین چراغ‌های روی میزها نیازهای طراحی را مرتفع کرده و چراغ‌های پراکنده، محیط اطرف را روشن می‌کنند. این تکنیک در ساخت و سازهای غیرمبتنی بر اطلاعات دقیق که در آن موقعیت میزها معلوم نیست توصیه نمی‌شود. زمانی که جانمایی مشخص باشد، می‌توان از چراغ‌های سقفی استفاده کرد اما بهتر است که ثابت باشند. چراغ‌های زمینی یا میزی می‌توانند گزینه بهتری باشند.
نورپردازی پیرامون کار
احتمالا این تکنیک تطابق‌پذیرترین و منعطف‌ترین روش است، ولی معمولا بستگی به کاربران دارد که میز یا چراغ خود را تأمین کنند. نورپردازی پیرامونی فقط 200 تا 300 لوکس نور می‌خواهد ، درحالیکه یک لامپ فلورسنت کوچک کم مصرف (9 تا 13 وات) می‌تواند 200 تا 300 لوکس نور اضافی تولید کند. شاید این تکنیک راه حل خوبی برای کم مصرف کردن انرژی باشد، ولی باید دقت کرد که نور بتواند محیط را کاملا روشن کند. این تکنیک نیز برای چراغ‌های ثابت، نیمه ثابت، معلق و چراغ‌های از پایین به بالا مناسب است. یکی از روش‌های معمول در اروپا ترکیب نور بالا به پایین و پایین به بالا با یکدیگر در یک طبقه است. این واحدها با کنترل مجزا می‌توانند به عنوان نورپردازی موضعی به حساب آیند.
-
پراکنش نور
موضوع دیگری که بر نورپردازی خوب در محیط کار تاثیر می‌گذارد، توزیع نور در فضاست. اهمیت توزیع نور در محیط به خاطر ایجاد راحتی دید در محیط کاری است. رنگ، طرح و میزان انعکاس سطوح مختلف در محیط به همین موضوع ارتباط دارد.
بر اساس راهنمای Code for Lighting سقف باید 30 درصد از روشنایی محیط باشد و دیوارها 50 درصد. این قابل دسترسی است ولی به چیزی بیش از یک چراغ گرد دیواری نیاز دارد.
ساده ترین راه آویزان کردن یک چراغ از سقف در فاصله 450 تا 600 میلیمتری است، که بستگی به طرح توزیع روشنایی برای نور رو به بالا و فاصله سقف تا کف دارد. ارزان ترین گزینه نصب یک چراغ است که نور همزمان به بالا و پایین ایجاد کند. بدین ترتیب تاثیر مطلوب بدست خواهد آمد ولی بیش‌ترین ذخیره انرژی را نخواهیم داشت.
به نظر می‌رسد که دلیل آن یکی از حواس ماست نه اعداد. وقتی از سیستمی‌که برای واکنش در مقابل نور روز طراحی شده استفاده می‌کنیم، وقتی نور روز وجود دارد، چراغ‌های محیطی روشنایی متفاوتی بر روی سقف ایجاد می‌کنند. زیرا سطح سقف یک سطح بزرگ و قابل رویت است، این پدیده بسیار قابل توجه است و مشکلاتی را به دنبال داشته است و بنابراین پذیرفتنی نیست.
یک راه بهتر، کنترل نور بالا و پایین بطور جداگانه است. بدین ترتیب نور ثابتی بر روی سقف ایجاد می‌شود، اجازه می‌دهد که نور پایین برحسب نور روز متغیر باشد.
اگر امکان نصب چراغ معلق نبود، شاید بتوان بازتابنده‌هایی را آویزان کرد تا نور پایین را به سمت سقف منعکس کنند. همین کافیست تا روشنایی سقف افزایش یابد و از پدید آمدن اثر منحنی جلوگیری کند.
چون دستگاه‌های تهویه در سقف نصب می‌شوند، چراغ‌های نیمه توکار دیگر کارایی ندارند، زیرا هوای سرد به چراغ برخورد کرده و به سمت پایین می‌آید. ولی اگر هوا از کف تامین شود این پدیده رخ نمی‌دهد.
معمولا بخاطر مشکل بودن دسترسی به روشنایی سقف، چراغ‌های توکار کنترل شونده کنترل کاملی دارند. این چراغ ها می‌توانند جهت مرتفع کردن نیاز تجهیزات صفحه نمایش نصب شده بکار روند ولی معمولا برای نورپردازی خوب به یک سیستم کنترل کننده دیگر جهت توزیع نور نیاز دارند.
چراغ‌های پخش کننده ممکن است قدیمی‌بحساب آیند ولی می‌توانند نور را بصورت دایره ای توزیع کنند تا نور هم به سقف و هم به دیوارها برسد.
مدل سبدی چراغ‌های توکار نیز می‌توانند نور را بصورت دایره ای توزیع کنند. هرچقدر بازتابنده‌ها بزرگتر باشند، انعکاس نور می‌تواند بعنوان بخشی از سقف بحساب آید و جزئی از 30 درصد روشنایی سقف باشد.
نیازی نیست که نسبت‌های روشنایی کاملا اعمال شوند. آنها برای راهنمای عمومی هستند تا مطمئن شوند که سقف تاریک نیست. و در هر صورت روشنایی (سطوح) اهمیت بیش‌تری دارند.
-
نورپردازی طبیعی
راه های ورودی، و دیگر ورودی ها در بدنه ساختمان مانند پنجره ها و یا نورگیر، چیزی بیش از یک ارتباط بین داخل و خارج ساختمان هستند. از نظر معماری، فضاهای خالی در نمای ساختمان که اجازه ورود نور به داخل ساختمان را می دهند یک ساختمان را معرفی می کنند. نورپردازی طبیعی در قلب معماری است، هم بدلیل کیفیتی که برای طراحی توکار به ارمغان می آورد و هم برای جلوه خارجی ساختمان در نما و سقف.
بطور کلی، سه نوع مکان یابی کلی برای طراحی atrium وجود دارد:
• نورگیر با نور از بالا، که معمولا به عنوان نورگیر داخلی یا یک فضای اشتراکی به حساب می آید و از هر چهار طرف احاطه شده است.
• نورگیر با نور کناری، جهت تعدیل نفوذ نور به فضاهای اطراف
• فروشگاه با سقف شیشه ای و شیب دار
وقتی نور طبیعی رایگان است، اگر به مقدار کافی کنترل نشود می تواند نور درخشنده ناخواسته بوجود آورد، و باعث افزایش ورود انرژی خورشیدی و در نتیجه افزایش هزینه سیستم های خنک کننده شود. ورود نور مستقیم آفتاب به داخل نورگیر می تواند تضاد زیادی ایجاد کند، و نیز درخشندگی زیاد و دید نامناسب با توجه به فعالیتهایی که در آنجا انجام می شود بوجود آورد. بعنوان مثال، انعکاس پرنور آفتاب یا آسمان روشن بر صفحه تلویزیون یا پنجره می تواند نمایی متفاوت ایجاد کند. معمولا در این فضاها وسیله ای برای ایجاد سایه وجود دارد.
عموما دو نوع سیستم ایجاد سایه وجود دارد، سیستم کاملا فعال و سیستم غیر فعال.
سیستم کاملا فعال
سیستم های کاملا فعال بطور پیوسته مقدار نور ورودی به داخل را متناسب با شرایط خارجی تنظیم می کنند. آنها می توانند طوری تنظیم شوند که مقدار بهینه نور را در زمانهای متفاوت روزهای سال و نیز متناسب با هر نوع آب و هوا، به داخل عبور دهند. با اینحال مانند هر نوع سیستم مکانیکی دیگر، نیاز به نگهداری سطح بالایی دارند. همچنین برخی تمایل دارند که از سیستم کاملا فعال برای مسطح کردن نمای داخلی استفاده کنند چراکه نوری ثابت و ملایم ایجاد می کنند. بنابراین این خطر وجود دارد که ساکنین تماس خود را با بیرون از دست بدهند.
سیستم غیرفعال
بطور کلی، سیستم های مناسب برای استفاده در نورگیر، سیستم های غیرفعال هستند. آنها طوری طراحی شده اند که با حذف نور مستقیم آفتاب، تغییرات شدید در روشنایی داخل را کاهش دهند، در حالیکه با نگهداشتن مقدار کمی از این تغییرات باعث ایجاد تماس با محیط بیرون می شوند. روش ایجاد سایه می تواند طوری طراحی شود که نفوذ نور آسمان را به حداکثر برساند و در روزهای ابری روشنایی ورودی را افزایش دهد. این سیستم ها را می توان از تیغه های سوراخدار ثابت، صفحات شفاف پوست تخم مرغی و یا طرح های هندسی ثابت درست کرد تا از نفوذ نور مستقیم آفتاب جلوگیری کنند.
با اینحال، عیبی که سیستم غیر فعال دارد اینست که باید طوری طراحی شود که نور آفتاب را در اواسط تابستان حذف کند. این بدین معنی است که نور ورودی در ماه های زمستان می تواند کم باشد و یا در ماه های تابستان خیلی روشن باشد. در صورت نیاز می توان با نصب دو یا سه سری پرده قابل تعویض فصلی این مشکل را برطرف کرد.
ساخت یک نورگیر با نور مناسب نیاز به تنظیم دقیق دارد. برای ایجاد طرحی بهینه برای داشتن نمایی روشن با نور آسمان، نیاز به مطالعات دقیق بر روی موقعیت نورگیر، فضاسازی داخلی و نیازهای محیطی می باشد، بطوریکه دید معماری سقف و طراحی داخلی حفظ شود.
عملکرد نور روز در یک نورگیر معمولا برحسب فاکتورهای نوری ارزیابی می شود. بعنوان یک قانون کلی، نور بیش از 5 درصد برای یک فضا مناسب می باشد که کمتر به نور الکتریکی در طول روز نیاز دارد. برای نورگیری که باید با نور روز روشن شود، این مقدار برای کف آن حداقل مقدار می باشد.
توزیع نور روز عموما به مواردی همچون اندازه دهانه سقف نورگیر، میزان درخشندگی نور ورودی، موقعیت نورگیر و هر نوع انعکاس از سطوح داخلی، و همچنین به میزان موانعی همچون همسایگان اطراف در برابر نور بستگی دارد. می توان از یک فرمول ساده (تصویر 4) برای بررسی موقعیت در طبقات اولیه یک پروژه استفاده کرد.
علاوه بر توزیع نور روز در کف یک نورگیر، نفوذ نور به فضاهای اطراف و طبقات بالایی که مردم مشغول کار کردن و یا خرید در آنجا هستند نیز مهم است. معمولا فاکتور نور روز برای طراحی معادل 5 درصد مناسب می باشد.
پنج اقدام متفاوت برای گسترش نفوذ نور به این فضاها وجود دارد.
• افزایش فاصله بین دهانه نورگیر و فضاهای اطراف
• استفاده از سطوح صیقلی با رنگ روشن در نورگیر و فضاهای اطراف جهت افزایش مقدار نور انعکاس یافته
• باز کردن دیوارهای نورگیر در جاهاییکه طبقات بالایی عقب نشینی دارند
• افزایش توزیع نور ورودی از سقف با تعویض پوشش سقف
• استفاده از یک سیستم نوری ابتکاری مانند یک قفسه نوری جهت بازتاب مجدد نور
برای اطمینان از ورود نور با کیفیت طبیعی به یک فضا، لازم است که از ابتدای ساخت ساختمان از یک طراح نورپرداز کمک گرفته شود، و بنابراین به همراه معمار، طراحی نورپردازی نیز با یک شیوه کلی بکار گرفته می شود.
Log in to reply.